40 حدیث از امام باقر (ع) در مورد موضوعات مختلف
طوطیا: امام محمد باقر علیه السلام، ملقب به باقرالعلوم، فرزند امام سجاد علیه السلام بود که در طول زندگی خویش احادیث و روایاتی را در خصوص موارد مختلفی بیان کردند که در این مقاله به آن احادیث پرداخته ایم، با ما همراه باشید.
درباره امام محمد باقر علیه‌السلام
محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب مشهور به امام محمدِ باقر(ع) (57-114ق) پنجمین امام شیعیان بعد از پدرش امام سجاد(ع) است. مشهورترین لقب او «باقر» به معنای شکافنده است که برپایه حدیث لوح، این لقب را پیامبر اسلام(ص) پیش از ولادتش به او داد. امام باقر(ع) حدود 19 سال امامت شیعیان (از سال 95ق تا 114ق) را برعهده داشت که با پنج تن از خلفای بنی‌امیه همزمان بود: ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک و هشام بن عبدالملک. امام در 57 سالگی در 7 ذی‌الحجه سال 114ق به شهادت رسید. برخی هشام بن عبدالملک و بعضی ابراهیم بن ولید را عامل شهادت او دانسته‌اند. طبق منابع تاریخی، امام باقر(ع) هنگام واقعه کربلا خردسال بود و در این واقعه حضور داشت.باقرالعلوم(ع) در علم، زهد، عظمت و فضیلت سرآمد بنی‌هاشم بود و احادیث فراوانی در زمینه‌های مختلفی همچون فقه، توحید، سنت نبوی، قرآن و اخلاق از او نقل شده است تا جایی که محمد بن مسلم 30 هزار حدیث و جابر بن یزید جعفی 70 هزار حدیث از امام باقر(ع) نقل کرده‌اند. او جنبشی علمی پدید آورد که در دوره امامت فرزندش امام صادق(ع) به اوج خود رسید. شمار اصحاب و شاگردان او را 462 تن دانسته‌اند. در دوره امامت او، تدوین دیدگاههای شیعه در رشته‌های گوناگون مانند اخلاق، فقه، کلام و تفسیر آغاز شد. کتاب‌های متعددی درباره امام باقر(ع) منتشر شده که مسند الامام الباقر(ع) اثر عزیزالله عطاردی از جمله آنهاست.
زندگی‌نامه امام محمد باقر علیه‌السلام
امام باقر(ع) فرزند امام سجاد(ع) و فاطمه دختر امام حسن(ع) است.چون نسب او هم به امام حسن(ع) و هم به امام حسین(ع) می‌رسد، به او لقب هاشمیٌ بین هاشمیَین، علویٌ بین علویَین و فاطمیٌ بین فاطمیَین داده‌اند.بر پایه حدیث لوح که جابر بن عبدالله انصاری روایت کرده، پیامبر اسلام پیش از به دنیا آمدن امام باقر(ع)، نام او را محمد و لقبش را باقر(شکافنده) گذاشته بود. او ملقب به «باقرالعلم»، «شاکر»، «هادی» و «امین» بود؛اما مشهورترین لقبش «باقر» (شکافنده) است. یعقوبی می‌نویسد: «بدان سبب باقر نامیده شد که علم را شکافت.»به گفته شیخ مفید، امام باقر(ع) در علم، زهد و بزرگواری از همه برادرانش برتر و قدر و منزلتش بیشتر بود و همه او را به عظمت می‌ستودند.کنیه معروفش «ابوجعفر» است در منابع روایی بیشتر با عنوان ابوجعفر اول یاد می‌شود،تا با ابوجعفر ثانی (امام جواد(ع)) اشتباه نشود.
اخلاق امام باقر علیه السلام
دائم الذکر بودن
امام باقر (علیه السلام) همپای همه‌‌ی ارزش‌های علمی خویش، انسانی دائم الذکر بود. امام صادق (علیه السلام) درباره‌‌ی پدر بزرگوار خویش می‌فرماید:
پدرم کثیر الذکر بود (هماره یاد خدا را بر قلب و زبان جاری داشت) به گونه‌ای که وقتی همراه او راه می‌رفتم او مشغول یاد خدا بود و چون بر سفره‌ی غذا مشغول خوردن غذا بودیم باز هم از یاد خدا غافل نبود. با مردم سخن می‌گفت، ولی این روابط اجتماعی نیز او را از یاد الهی دور نمی‌داشت، زبانش هماره به گفتن «لا اله الا الله» مترنم بود. آن حضرت همیشه ما را فراخوانده و از ما می‌خواست تا طلوع خورشید مشغول یاد و ذکر خدا باشیم و به آن گروه از اعضای خانواده که قادر به قرائت قرآن بودند، خواندن قرآن را توصیه می‌کرد و آن گروه که قادر به تلاوت قرآن نبودند، دستور می‌داد که ذکر خدا را بر لب جاری کنند.
حلم و بردباری
مردى از اهل شام در مدینه ساکن بود و به خانه‌ى امام بسیار مى‌آمد و به آن گرامى مى‌گفت: «...در روى زمین بغض و کینه کسى را بیش از تو در دل ندارم و با هیچکس بیش از تو و خاندانت دشمن نیستم! و عقیده ام آنست که اطاعت خدا و پیامبر و امیر مؤمنان در دشمنى با توست، اگر مى بینى به خانه تو رفت و آمد دارم بدان جهت است که تو مردى سخنور و ادیب و خوش بیان هستى!» در عین حال امام علیه السلام با او مدارا مى‌فرمود و به نرمى سخن مى گفت. چندى بعد شامى بیمار شد و مرگ را رویاروى خویش دید و از زندگى ناامید شد، پس وصیت کرد که چون در گذرد امام باقر(ع) بر او نماز گذارد. شب به نیمه رسید و بستگانش دریافتند که او مرده است، بامداد وصى او به مسجد آمد و امام باقر علیه السلام را دید که نماز صبح به پایان برده و به تعقیبات مشغول است. عرض کرد: آن مرد شامى از دنیا رفته و خود چنین خواسته که شما بر او نماز گزارید. فرمود: او نمرده است... شتاب مکنید تا من بیایم. آنگاه به خانه مرد شامى آمد و بر بالین او نشست و او را صدا زد و او پاسخ داد، امام او را نشانید و پشتش را به دیوار تکیه داد و شربتى طلبید و به او داد و به بستگانش فرمود غذاهاى سرد به او بدهند و خود بازگشت. مدتی نگذشت که شامى شفا یافت و به نزد امام آمد و عرض کرد: «گواهى مى دهم که تو حجت خدا بر مردمانى».
صبر در مصیبت
عده اى به محضر امام باقر علیه السلام رسیدند و دیدند که یکى از فرزندان او بیمار شده است و امام علیه السلام ناراحت و اندوهگین است. با خود گفتند: اگر این کودک از دنیا برود مى ترسیم امام علیه السلام را آن گونه ببینیم که نمى خواهیم در آن حال باشد. چیزى نگذشت که صداى شیون اهل خانه بلند شد و فرزند امام علیه السلام از دنیا رفت. آنگاه حضرت نزد آنها آمد در حالیکه چهره او شاد بود و ناراحتى‌های قبل از سیماى او بر طرف شده بود. آنها به امام علیه السلام عرض کردند: فدایت شویم ما ترس آن داشتیم که با مرگ فرزند حالتى پیدا کنید که ما هم بخاطر اندوه شما غمگین شویم. حضرت به آنها فرمود: ما مى خواهیم کسى را که دوست داریم بسلامت باشد و ما راحت باشیم اما وقتى امر الهى فرا رسد تسلیم اراده خداوند هستیم.
چهل حدیث معروف و مهم امام باقر (ع)
امام باقر(ع) پنجمین امام ما شیعیان و پسر بزرگوار امام سجاد (ع) است. ایشان دارای ویژگی های ارزنده و بسیار دانا بودند و از همین رو باقرالعلوم یعنی شکافنده علم لقب گرفتند. امام باقر (ع) نه تنها در تقوا و بندگی اسوه مردم بوده بلکه سخنان و رهنمون های ایشان مانند چراغی در دل تاریکی راه را به مردم آن عصر نشان می داد. در این بخش از طوطیا سخنان و احادیث پنجمین امام بزرگوارمان را آورده ایم، امیدواریم این سخنان را پیشه راهتان کنید و از آنان بهره ببرید.در ادامه چهل حدیث ارزنده از امام باقر (ع) آورده ایم.
حدیث امام باقر (ع) درباره نیکی و بدی
امام محمد باقر (ع) فرمودند:
مَا اَحسَنَ الحَسَنَاتِ بَعدَ السَّیِّئاتِ وَ مَا اَقبَحَ السَّیِّئاتِ بَعدَ الحَسَنَاتِ
چه نیکوست نیکی ها بعد از بدیها و چه زشت است بدیها پس از نیکی ها (جهاد با نفس، ح 880 )
حدیث امام باقر (ع) درباره بردباری
امام محمد باقر (ع) فرمودند:
اَلحِلمُ لِباسُ العالِمِ فَلا تَعرَینَّ مِنهُ
بردباری لباس عالم است، پس تو خود را از آن عریان مدار.(کافی، ج 8، ص 55)
حدیث امام باقر (ع) درباره کبر
امام باقر (ع) فرمودند:
الکِبرُ مَطَایَا النَّارِ
کبر و بزرگی نمودن(به منزله ی) مرکبی است که سوار خود را به سوی آتش می برد.(جهاد با نفس، ح 578 )
حدیث امام باقر (ع) درباره حیا
امام باقر (ع) فرمودند:
إنَّ اللهَ یُحِبُّ الحَییَّ الحَلیمَ.
همانا خداوند انسان با حیا و بردبار را دوست دارد.(جهاد با نفس، ح259 )
حدیث امام باقر (ع) درباره راستی
امام باقر (ع) فرمودند:
تَزَین للَّهِِ بِالصِّدقِ فِی الاعمالِ
با راست کرداری، خود را برای خدا بیارای(تحف العقول، ص 285 )
حدیث امام باقر (ع) درباره مشورت
امام باقر (ع) فرمودند:
اِستَشِر فی أمرِک الَّذینَ یخشَونَ اللَّهَ
در کار خود، [فقط] با کسانی مشورت کن که از خدا می ترسند. (تحف العقول، ص 293 )
حدیث امام باقر (ع) درباره صبر
امام باقر (ع) فرمودند:
الصَّبرُ صَبرانِ:صَبرٌ عَلی البَلاءِ حَسَنٌ جَمیلٌ وَ أفضَلُ الصَّبرَین الوَرَعُ عَن المَحارم.
صبر بر دو گونه است:صبر بر بلا که نیکو و زیباست و برترین این دو قسم پرهیز نمودن از حرامهای الهی است.(جهاد با نفس ،ح 163)
حدیث امام باقر (ع) درباره ترک شهوات
امام باقر(ع) فرمودند:
مَا مِن عِبَادَه أفضَلَ عِندَ اللهِ مِن عِفَّهِ بَطن وَ فَرج.
هیچ عبادتی در نزد خدا برتر از ترک شهوات شکم و فرج نیست . (فروع کافی، ج5 ، ص554)
حدیث امام باقر (ع) درباره گناه وکاهش روزی
امام باقر (ع)می فرمایند:
اِنَّ الْعَبْدَ لَیُذْنِبُ الذَّنْبَ فَیُزْوی عَنْهُ الرِّزْقُ
بنده گناه میکند و به سبب آن، روزی از او گرفته می‌شود.( کافی، ج 2، ص 270، ح 8)
حدیث امام باقر (ع) درباره شوخی
امام باقر (ع)می فرمایند:
اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ یُحِبُّ المُداعِبَ فِی الجَماعَهِ بِلارَفَثٍ
خداوند عزوجل، کسی را که در میان جمع شوخی کند، دوست دارد به شرط آنکه ناسزا نگوید.( کافی، ج 2، ص 345)
حدیث امام باقر (ع) درباره فرد حریص به دنیا
امام باقر (ع) می فرمایند:
مَثَلُ الْحَریصِ عَلَی الدُّنْیا مَثَلُ دودَهِ القَزِّ:کُلَّمَا ازْدادَتْ مِنَ القَزِّ عَلی نَفْسِها لَـفّـا کانَ أَبْعَدَ لَها مِنَ الْخُروجِ حَتّی تَموتَ غَمّا
حریص به دنیا، همانند کرم ابریشم است که هر چه بیشتر دور خود میتند، خارج شدن از پیله بر او سختتر می‌شود، تا آنکه از غصه میمیرد.(کافی، ج 2، ص 316)
حدیث امام باقر (ع) درباره تقوا
امام باقر (ع) می فرمایند:
اِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقی بِالتَّقْوی عَنِ الْعَبْدِ ما عَزُبَ عَنْهُ عَقْلُهُ وَ یُجَلّی بِالتَّقْوی عَنْهُ عَماهُ وَ جَهْلَهُ
خداوند عزوجل به وسیله تقوا، انسان را از آنچه عقلش به آن نمیرسد، حفظ میکند و کوردلی و نادانی را از او دور مینماید.(کافی، ج 8، ص 52)
حدیث امام باقر (ع) درباره ماه رمضان
امام باقر (ع) فرمودند:
لِکلِّ شَیءٍ رَبِیعٌ، وَرَبِیعُ القُرآنِ شَهرُ رَمَضَانَ
هر چیزی بهاری دارد و بهار قرآن ماه رمضان است. ( کافی، ج2 ، ص 630)
حدیث امام باقر (ع) درباره مرگ
امام باقر(ع) فرمودند:
فَانزِل نَفسَکَ مِنَ الدُّنیا کَمَثَلِ مَنزِلٍ نَزَلتَهُ ساعَهً ثُمَّ ارتَحَلتَ عَنهُ
خود را در دنیا چنان منزل ده که گویی ساعتی در آن منزل داری وسپس از آن کوچ می کنی. ( بحارالأنوار، ج 75، ص 165)
حدیث امام باقر (ع) درباره علم آموزی
امام باقر(ع) فرمودند:
تَعَلَّمُوا العِلمَ فَإنَّ تَعَلُّمَهُ حَسَنَهٌ، وَطَلَبَهُ عِبَادَهٌ.
دانش بیاموزید که آموختن آن پاداش دارد و جستوجوی آن عبادت است.( بحار الأنوار، ج 78)
حدیث امام باقر (ع) درباره توسل به خدا
امام باقر (ع) می فرمایند:
مَن تَوَکَّلَ عَلَی اللّهِ لایُغلَبُ وَمَنِ اعتَصَمَ بِاللّهِ لایُهزَمُ
هر کس به خدا توکل کند، مغلوب نشود و هر کس به خدا توسل جوید، شکست نخورد.(جامع الأخبار، ص322)
حدیث امام باقر (ع) درباره مداومت بر انجام کار خیر
امام باقر (ع) می فرمایند:
ما مِن شَیءٍ أحَبَّ إلَی اللّهِ عَزَّوجلَّ مِن عَمَلٍ یداوَمُ عَلَیهِ ، وإن قَلَّ
هیچ چیز نزد خداوند عزّوجلّ محبوبتر ازعملی نیست که بر آن مداومت شود ؛ هر چند اندک باشد.(الکافی :ج 2 ، ص 82 )
حدیث امام باقر (ع) درباره زکات و نماز
امام باقر(ع) می فرمایند:
بنی الاسلام علی خمسه اشیاء، علی الصلوه و الزکاه و الحج و الصوم و الولایه.
اسلام بر پنج چیز استوار است، برنماز و زکات حج و روزه و ولایت (رهبری اسلامی).(فروع کافی، ج 4 ص 62)
حدیث امام باقر (ع) درباره دعا
امام باقر (ع) می فرمایند:
الدُّعاءُ یَرُدُّ القَضاءَ ، وَقَد اُبرِمَ إبراما ـ وَضَمَّ أصابِعَهُ ـ
دعا ، قضا را ـ گر چه حتمی و قطعی شده باشدـ بر میگرداند حضرت [برای تشبیه و بیان قضای محتوم] انگشتانش را به هم چسباند. ( الکافی :ج 2 ، ص 470 )
حدیث امام باقر (ع) درباره راستگویی
امام باقر علیه السلام می فرمایند:
اَتقَی النّاسِ مَن قالَ الحَقَّ فیما لَهُ وَعَلَیهِ؛
باتقواترین مردم، کسی است که در آنچه به نفع یا ضرراوست،حق رابگوید.( نهج الفصاحه)
حدیث امام باقر (ع) درباره مذاهب گوناگون
امام باقر (ع) می فرمایند:
لا تَذهَب بِکُمُ المَذاهِبُ، فوَاللّهِ ما شِیعَتُنا إلاّ مَن أطاعَ اللّهَ عَزَّوجلَّ
مذاهب گوناگون شما را از راه به در نبرد، به خدا سوگند، شیعه ما نیست مگر کسی که از خداوندعزّوجلّ اطاعت کند.(الکافی :ج 2 ، ص 73 )
حدیث امام باقر (ع) درباره لبخند
امام باقر(ع) فرمودند:
تَبَسُّمُ الرَّجُلِ فی وَجهِ أخیهِ المُؤمِنِ حَسَنَهٌ
لبخند آدمی به روی برادر دینی اش حسنه است. ( مشکاه الأنوار ، ص 316)
حدیث امام باقر (ع) درباره صله رحم
امام محمد باقر (ع) فرمودند:
مَا حَسَنَهُ الدُّنیا إلّا صِلَهُ الإخوانِ وَالمَعارِفِ.
خوبی دنیا جز در پیوند با برادران و آشنایان نیست.(بحار الأنوار، ج 46، ص291)
حدیث امام باقر (ع) درباره پشیمانی از گناه
امام باقر (ع) فرمودند:
کَفَی بالنَّدَم تَوبَهً.
پشیمانی از گناه برای توبه کافی است (جهاد النفس، ح 770)
حدیث امام باقر (ع) درباره افزایش روزی
امام باقر (ع) فرمودند:
من حسنت نیته ، زید فی رزقه
هر که خوش نیت باشد، روزی اش افزایش می یابد . (بحارالانوار ، دار احیاء التراث العربی ، ج 75 ، ص 175)
حدیث امام باقر (ع) درباره دوستی مومنان
امام محمد باقر (ع) فرمودند:
اعرف الموده فی قلب اخیک بما له فی قلبک
دوستی قلبی برادرت را از اندازه دوستی قلبی خودت نسبت به او بفهم.(تحف العقول ، ص 304)
حدیث امام باقر (ع) درباره بهترین آمیزه
امام محمد باقر (ع) فرمودند:
ما شیب شی ء بشی ء احسن من حلم بعلم
چیزی با چیزی نیامیخته است که بهتر از حلم با علم باشد.(بحارالانوار ، دار احیاء التراث العربی ، ج 75 ، ص 172 )
حدیث امام باقر (ع) درباره سخن نیک
امام محمد باقر(ع) فرمودند:
خذوا الکلمه الطیبه ممن قالها و ان لم یعمل بها
سخن نیک را از هر کسی، هر چند به آن عمل نکند، فرا گیرید .(بحارالانوار ، دار احیاء التراث العربی ، ج 75 ، ص 170)
حدیث امام باقر (ع) درباره طمع
امام محمد باقر(ع) فرمودند:
الطَّمَعُ هُو الفَقرُ الحاضِرُ
طمع کردن همان فقر موجود است. (میزان الحکمه ، ح 8272)
حدیث امام باقر (ع) درباره زمان غیبت
امام محمد باقر(ع) فرمودند:
اِصبِروا عَلی اداء الفَرائضِ، وَ صابِرو عَدُوُّکم، وَ رابِطوا امامَکمُ المُنتَظَرِِ
صبر کنید برگزاردن احکام شرع و شکیبایی ورزید در برابر دشمنتان و آماده و حاضر باشید برای امامتان که در انتظار او هستید.(غیبه النعمانی، ینابیع الموده.)
حدیث امام باقر (ع) درباره ترک نماز جماعت
امام محمد باقر(ع) فرمودند:
من ترک الجماعه رغبه عنها و عن جماعه المسلمین من غیر عله فلا صلاه له.
کسی که از روی بی میلی، بدون عذر و علت نمازجماعت را که اجتماع مسلمانان است ترک کند، نمازی برای او نیست.(امالی شیخ صدوق،ص290)
حدیث امام باقر (ع) درباره حفظ زبان
امام محمد باقر(ع) فرمودند:
لا یسلم احد من الذنوب حتی یخزن لسانه.
هیچ کس از گناهان سالم نمی ماند ، مگر اینکه زبانش را نگه دارد.(بحارالانوار،ج75، ص178 )
حدیث امام باقر (ع) درباره احیاء علم
امام محمد باقر(ع) فرمودند:
رحم الله عبدا أحیا العلم قال:قلت:وما إحیاؤه؟ قال:أن یذاکر به أهل الدین وأهل الورع.
فرمود خدا رحمت کند بنده ای را که علم را احیاء کند، أبی الجارود می گوید عرض کردم احیاء علم چیست؟ فرمود:مذاکره با اهل علم و پرهیزکاران احیاء علم است.(الکافی ، ج 1 ، ص 41)
حدیث امام باقر (ع) درباره بد زبانی
امام محمد باقر(ع) فرمودند:
إنَّ اللهَ یبغِضُ الفَاحِشَ المُتَفَحِّشَ.
راستی که خداوند شخص بد زبان بیهوده گوی را دشمن می دارد.(وسائل الشیعه الاسلامیه. ج11 ص327.)
حدیث امام باقر (ع) درباره محبوب ترین بنده خدا
امام محمد باقر(ع) فرمودند:
مِن أحَبِّ عِبادِ اللهِ إلَی اللهِ المُحسِنُ التَّوَّابُ.
یکی از محبوبترین بندگان خدا در نزد خداوند کسی است که نیکوکار و بسیار توبه کننده باشد.(وسائل الشیعه ج16 ص76.)
حدیث امام باقر (ع) درباره ره آورد نماز اول وقت
امام محمد باقر(ع) فرمودند:
ایّما مؤمن حافظ علی الصلوات المفروضه فصلاها لوقتها فلیس هذا من الغافلین.
هر مؤمنی محافظت برنمازش نماید، و او را در وقتش به جا آورد، از انسانهای غافل شمرده نمی شود.(وسائل الشیعه ، ج 3، ص 79)
حدیث امام باقر (ع) درباره زیارت قبر امام حسین
امام محمد باقر(ع) فرمودند:
لَو یَعلَمُ النّاسُ ما فی زِیارَهِ قَبرِ الحُسَینِ مِنَ الفَضلِ لَماتُوا شَوقا.
اگر مردم می دانستند در زیارت مزار امام حسین (ع) چه فضیلتی است از شوق آن می مردند.(المحاسن، ص. 18)
حدیث امام باقر (ع) درباره صدقه
امام محمد باقر(ع) فرمودند:
عَلَیکُم بِالصَّدَقَهِ فَبَکِّرُوا بِالصَّدَقَهِ فَإنَّها تُسَوِّدُ وَجهَ إبلیسَ.
بر شما باد به صدقه دادن! صبح زود صدقه بدهید که روی ابلیس را سیاه می کند.(تحف العقول، ص. 298)
حدیث امام باقر (ع) درباره گفتگوی علمی
امام محمد باقر(ع) فرمودند:
تَذاکُرُ العِلمِ دِراسَهٌ و الدِّراسَهُ صَلاهٌ حَسَنَهٌ.
گفت و گوی علمی درس است و درس نمازی نیکو است.(الکافی، ج. 1، ص. 41 )
حدیث امام باقر (ع) درباره استفاده از فرصت ها
امام محمد باقر(ع) فرمودند:
إیّاکَ و التَّفریطَ عِندَ إمکانِ الفُرصَهِ فَإنَّهُ مَیَدانٌ یَجری لأِهلِهِ الخُسرانُ.
مبادا فرصت های به دست آمده را از دست بدهی که در این میدان آن که وقت را ضایع کند، زیان می بیند. (تحف العقول، ص. 286)
